Άρθρο με αφορμή την 190η επέτειο του Σταύρου Παπαντωνίου, Ιστορικού- Αρχαιολόγου
Οι λέξεις παίζουν πάντα έναν ιδιαίτερο ρόλο. Κομβικό και ασυνείδητο που δεν τον αντιλαμβανόμαστε άμεσα, αλλά ωστόσο είναι καίριας σημασίας. «Αρχή σοφίας η των ονομάτων επίσκεψις» έλεγαν οι αρχαίοι και δεν είχαν καθόλου άδικο. Σκεφτείτε πως η ίδια πόλη, άλλο πράγμα σημαίνει σαν Κωνσταντινούπολη και άλλο σαν Ινσταμπούλ. Δύο λέξεις, μία πόλη, δύο διαφορετικοί κόσμοι.
Αφορμή για αυτές τις σκέψεις αποτέλεσε το γεγονός πως η μάχη που δόθηκε στην Τρίπολη την 23η Σεπτεμβρίου 1821, τα τελευταία χρόνια αντιμετωπίζεται όλο και με περισσότερη εχθρότητα ακόμα και μέσα στην Ελλάδα. Από τα ίδια τα δικά μας βιβλία. Έγιναν λέει «βίαιες σφαγές και πρωτοφανή εγκλήματα» . Όλη η ημεδαπή και αλλοδαπή «κουλτούρα» εξαντλεί την ευαισθησία της πάνω σε μία από τις πιο σημαντικές μάχες που έδωσαν οι Έλληνες στην νεώτερη ιστορία για την ελευθερία τους. Μάχη μέχρις εσχάτων. Πράγμα φυσιολογικό όταν πολεμάς για ιδανικά και κεκτημένα αιώνων.
Ο ιστορικός Κωστής Παπαγιώργης, καταγράφει τα εξής για εκείνες τις μέρες: «Δεν υπήρχε πλέον κανένα περιθώριο συμβιβασμού ανάμεσα στους δύο λαούς. Ο πόλεμος θα έφτανε μέχρις εσχάτων. Μέσα στην πρωτάκουστη αιματοχυσία και στο λύθρο οι επαναστάτες έπαιρναν ουσιαστικά το αληθινό πολεμικό βάπτισμα»
Αυτή είναι η ιστορική πραγματικότητα και έτσι θα έπρεπε να διδάσκεται. Όπως ακριβώς έγινε και για ποιο λόγο έγινε. Αλλά δυστυχώς αποσιωπάται. Μου θυμίζει αυτό που είχε πει ο Πολυζωίδης στην δίκη του με τον Τερτσέτη, από τον Άγγλο επίτροπο Μάσον: «αν ο Γέρος εν ζωή σαν προκαλεί τρόμο, νεκρός θα είναι τρομερότερος» Ακόμα αυτόν φοβούνται , εκεί αμίλητος που στέκεται στην Πλατεία Άρεως ; Την απελευθέρωση την έχουν «θάψει» στα κιτάπια τους σαν να μην έγινε ποτέ. Σαν να μην έγινε εκεί, το Σεπτέμβρη του ‘21 το μεγάλο «ξεκαθάρισμα». Και όπου αναφέρεται την λένε «‘Αλωση». Η λέξη «απελευθέρωση» προκαλεί ακόμα φόβο.
Ας πάρουμε όμως τα πράγματα με την σειρά.
Η 23η Σεπτεμβρίου αποτέλεσε μία μέρα σταθμό, όχι μόνο για την πόλη της Τρίπολης, αλλά και για την έκβαση ολόκληρου του απελευθερωτικού αγώνα του 1821. Ήταν η μέρα που σημειώθηκε μία από τις μεγαλύτερες στρατιωτικές επιτυχίες , καθώς οι Έλληνες, υπό την ηγεσία του Κολοκοτρώνη, μπήκαν στην Τρίπολη ως αντίποινα στους Τούρκους για τις μεγάλες σφαγές που είχαν προηγηθεί. Η καταστροφή του Αιγίου, η λυσσαλέα Καταστροφή του Γαλαξιδίου, μαζί με παράλληλες γενικευμένες σφαγές αμάχων που σημειώθηκαν τον ίδιο καιρό στην Κωνσταντινούπολη, την Μικρά Ασία και άλλες πόλεις, είχαν δημιουργήσει το αίσθημα της εκδίκησης.
Η Τριπολιτσά ως διοικητικό, στρατιωτικό και οικονομικό κέντρο της Πελοποννήσου με ιδιαίτερη στρατηγική σημασία, καθώς ήλεγχε τις οδούς προς τις άλλες μεγάλες πόλεις της Πελοποννήσου, ήταν το καλύτερο αντίδοτο για να σπάσει τόσο το ηθικό των Τούρκων, αλλά και να αποτελέσει το στρατηγικό σημείο από το οποίο θα ξεκινούσε η εξάπλωση της επανάστασης. Εξάλλου δεν ήταν τυχαίο πως οι Οθωμανοί από την πρώτη στιγμή που κατέλαβαν την Τριπολιτσά είχαν εγκατασταθεί διοικητικά στην περιοχή και ήδη από το 1786 την είχαν ορίσει έδρα του βιλαετιού του Μοριά με διοικητή τον Πασά του Μορέως. Στην πρωτεύουσα του Μοριά διέμεναν οι πιο πλούσιοι και οι πιο σημαντικοί Τούρκοι αξιωματούχοι. Επρόκειτο δηλαδή για μία πόλη με ιδιαίτερη σημασία για τους Οθωμανούς.
Εκείνη η μέρα έμεινε λοιπόν στην ιστορία σαν την «Άλωση της Τριπολιτσάς». Ήταν πράγματι όμως Άλωση ;
Θα ξεπεράσω το συνειρμικό κομμάτι, καθώς η λέξη αυτή καθαυτή έχει συνδεθεί άμεσα με ένα θλιβερό γεγονός για τον Ελληνισμό, αυτό της πτώσης της Κωνσταντινούπολης και θα έρθω στην ουσία. Η λέξη « Άλωση» προέρχεται από το αρχαίο ελληνικό αλίσκομαι που σημαίνει συλλαμβάνομαι , κυριεύομαι. Η Τρίπολη όμως δεν …κυριεύτηκε την 23η Σεπτεμβρίου 1821, γιατί πολύ απλά είχε κυριευτεί χρόνια πριν από τους Οθωμανούς. Η λέξη κυριεύω σημαίνει πως αποκτώ εξουσία πάνω σε κάτι που δεν είναι δικό μου. Η Τρίπολη αλώθηκε από τους Οθωμανούς. Όχι από τους Έλληνες. Την 23η Σεπτεμβρίου απλά επέστρεψε εκεί που ανήκει. Σε ελληνικά χέρια. Οι Τούρκοι ήταν αυτοί που και ετυμολογικά, αλλά (κυρίως) ιστορικά κατέλαβαν –κυρίευσαν την Τρίπολη για να έρθουν μετά οι Έλληνες να την απελευθερώσουν και να επαναφέρουν την ιστορική δικαιοσύνη.
Συνεπώς ο όρος «η Άλωση της Τριπολιτσάς» δεν είναι σωστός ούτε από στενή ετυμολογική άποψη, πόσο μάλλον αν τον εξετάσουμε σαν ευρύτερο ιστορικό γεγονός. Ο όρος δεν μπορεί να είναι δόκιμος. Δεν στέκει. Και δεν μπορεί ένα ιστορικό βιβλίο να αναφέρεται στην «Άλωση της Κωνσταντινούπολης» και ….ένα κεφάλαιο πιο κάτω να αναφέρεται στην «Άλωση της Τριπολιτσάς». Εκτός αν εννοεί την κατάληψη της από τους Οθωμανούς αιώνες πριν.
Η ιστορία είναι αποτέλεσμα πολύπλοκων κοινωνικών διαδικασιών και για να καταφέρουμε να την αποδώσουμε με εντιμότητα θα πρέπει να εξετάζουμε όχι μόνο το πλαίσιο της εποχής που αναφερόμαστε, αλλά τόσο τα γεγονότα που προηγήθηκαν όσο και τα αίτια που τα προκάλεσαν. Σε αυτή την προσπάθεια αποτύπωσης της ιστορικής αλήθειας πρέπει να είμαστε προσεκτικοί ακόμα και με τις λέξεις, ώστε να αποδοθούν με ακρίβεια τα γεγονότα. Χωρίς στρογγυλέματα, χωρίς εκπτώσεις. Αλλιώς θα καταλήγουμε σε επικίνδυνες παρερμηνείες και ιστορικά ατοπήματα, όπως έγινε στην περίπτωση που βαφτίστηκε η σφαγή της Σμύρνης …..«συνωστισμός» .
Η ιστοριογραφία για να επιτελεί σωστά το έργο της πρέπει να είναι αμείλικτη, αντικειμενική και χωρίς φτιασιδώματα. Στα γεγονότα, αλλά και στις λέξεις. Η απελευθέρωση της Τρίπολης ήταν αιματηρή, βίαιη και είχε πολλές σφαγές. Η ελευθερία των Ελλήνων δεν ήταν στρωμένη με ροδοπέταλα. Απαιτούσε θυσίες.
Η Τρίπολη πολιορκήθηκε από τους Έλληνες με στόχο, την ανάκτηση ενός στρατηγικού σημείου που θα βοηθούσε την έκβαση ολόκληρου του απελευθερωτικού αγώνα. Δεν είναι τυχαίο πως οι πιο πολλοί συμβούλευαν τον Κολοκοτρώνη να γίνει κατάληψη σε μικρά οχυρά γύρω-γύρω στην Πελοπόννησο, αλλά ο γέρος του Μοριά φύσει και θέσει στρατηγικός εγκέφαλος επέμενε στην Τρίπολη.
Όπως ο ακαδημαϊκός Περικλής Θεοχάρης σημειώνει χαρακτηριστικά: "η πτώσις της Τριπολιτσάς, μετά από εξάμηνον πολιορκίαν, υπήρξε αποφασιστική για την εδραίωσιν και την εξέλιξιν του Αγώνος...δημιουργούσε αυτοπεποίθησιν στους αγωνιστές, που τώρα μπορούσαν ευκολώτερα να κτυπήσουν τα άλλα φρούρια, όσα βρίσκονταν ακόμη στα χέρια των Τούρκων, και ανέβαζε το ηθικό τους, καθώς είχε πια εξουδετερωθή η κυριότερα εστία της τουρκικής αντιστάσεως. Με τα λάφυρα εξ άλλου, στα οποία περιλαμβάνονταν 11.000 όπλα, μπόρεσαν να οπλισθούν πολλοί αγωνισταί ώστε η επανάσταση να πάρει πλέον διαστάσεις».
Είναι ξεκάθαρο πως στην υπόδουλη Τριπολιτσά στις 23 Σεπτεμβρίου 1821 άρχισε να παίρνει σάρκα και οστά ολόκληρη η απελευθέρωση του ελληνικού Έθνους. Και η αρχή δεν έγινε με άλωση αλλά με την πρώτη απελευθέρωση. Αυτή είναι η σωστή διατύπωση και οφείλουμε έστω και 190 χρόνια μετά να την αποκαταστήσουμε. Ποτέ δεν είναι αργά.
Αυτή την ιστορική απελευθέρωση, που ήταν η αρχή του τέλους για την Οθωμανική αυτοκρατορία έχουμε χρέος να μην την βάλουμε ποτέ στο χρονοντούλαπο της λήθης. Να την τιμάμε, όπως τίμησαν και αυτοί τότε τους προγόνους τους.
Εξάλλου ο σπόρος της ελληνικής επανάστασης άρχισε να φυτρώνει μόλις οι Έλληνες έμαθαν για το παρελθόν τους. Χωρίς ίχνος μισαλλοδοξίας, χωρίς σωβινισμό αυτή είναι η ιστορία μας και έχουμε χρέος ειδικά σε αυτές τις δύσκολες εποχές που (ξανά) περνά το ελληνικό Έθνος να μην αφήσουμε την ιστορική και συλλογική μας μνήμη, να …αλωθεί από κανέναν.
